Genel Bilgiler
TİROİD BEZİNE GENEL BİR BAKIŞ
Tiroid bezi, boynun ön – alt tarafında, nefes borusu üzerinde yer almaktaktadır. Sağ ve sol olmak üzere iki kısımdan (lop) oluşmaktadır. Normalde her lop ortalama 4 cm uzunluğunda ve 1-2 cm genişliğindedir. ‘Tiroid’ eski Yunanca kökenli bir kelime olup ‘kalkan’ anlamına gelmektedir.
Tiroid Hormonları
Tiroid bezi tiroid hormonları üretir. Bu hormonlar iyot içerirler. En önemli hormonlar T3 ve T4 olarak adlandırılırlar. Bu hormonlar yaşamsal fonksiyonların oluşumu ve devamı için gereklidirler. Buna ek olarak vücut metabolizmasında da temel rol oynarlar.
İyot
İyot, tiroid bezinin görevini yerine getirmesi için gereklidir. Tiroid hormonların oluşumunda anahtar rol oynayan iyot, tükettiğimiz gıdaların içerisinde bulunmaktadır. İyotun aşırı alımı, otoimmun tiroid hastalığı dediğimiz bağışıklık sistemi ile ilişkili hastalığa zemin hazırlayabilmektedir. İyot eksikliği olan bölgelerde (ülkelerde), iyot sofra tuzuna ve ekmeğe ilave edilmektdedir. Ülkemizde pek çok yörede iyot eksikliği olduğu göz önünde bulundurulursa iyotlu sofra tuzu alımının önemini vurgulamadan geçemiyoruz.
TİROİD HASTALIKLARINA GENEL BİR BAKIŞ
Tiroid hastalıklarının başlıca 2 ana nedeni vardır:
1. hipertiroidi - aşırı tiroid hormonu üretimi ile seyreden tablo
2. hipotiroidi - azalmış tiroid hormonu üretimi ile seyreden tablo
Normal fonksiyon gören tiroid bezi ise ötiroid tiroid bezi olarak adlandırılmaktadır. Tiroid bezi hastalıkları oldukça sık görülmektedir. Ülkemizde her 10 kişiden 3‘ünde görülen tiroid hastalığı daha sık olarak kadınları etkilemektedir. Ancak, uygun iyotla zenginleştirilmiş sofra tuzu kullanımının yaygınlaşması ile iyot yetersizliğinden kaynaklanan hastalıklar azalmaktadır.
Otoimmun tiroid hastalığı nedir?
Bağışıklık sistemi ile ilgili bu hastalıklara sık rastlanmaktadır. Bu hastalıklar vücudun ürettiği, ama kendisine yabancı olarak kabul ettiği ‘antikor’ adını verdiğimiz protein yapıdaki maddelerin oluşturduğu değişikliklerle ortaya çıkmaktadır. Graves hastalığı ve Hashimato tiroiditi bu sınıfa giren hastalıklardır.
Tiroid nodülleri
Bazen, tiroid bezi büyümesi bezin tek tarafının büyümesi ile sınırlı kalır. Bu gibi durumların oluşuma en sık neden olan nodüllerdir. Nodüller, iyi huylu ya da kötü huylu (kanser) olabilirler. Eğer hastada birden çok nodül mevcutsa bu ‘multinodüler guatr’ olarak adlandılırılır. Multinodüler guatr, sıklıkla bezde mevcut olan iyot metabolizmasındaki basamaklardan birinin aksamasından kaynaklanmaktadır.
TİROİD HASTALIKLARININ TANISI NASIL KONUR?
Tiroid hastalarının çoğunda ya fazla ya da yetersiz miktarda hormon üretimi söz konusudur. Bu tip hastalarda sıklıkla guatr mevcuttur. Ancak, diğer yandan, guatrı olan pek çok hastada tiroid fonksiyonları normaldir. Bununla birlikte, tiroid bezinde nodülü olan hastaların büyük bir çoğunluğunda da tiroid fonksiyonları normal sınırlardadır. Bazı hastalarda ise nodül olup fazla miktarda hormon salgılayan tiroid bezi bulunmaktadır.
Tiroid bezinin hormonal durumunu ortaya koymak için laboratuar verilerine mutlak ihtiyaç vardır.
Laboratuar testleri:
- tiroid hastalığının tanısı
- tedavi altında olan tiroid hastasının takibi için mutlaka uygulanmalıdır.
Laboratuarda bakılan 3 ana parametre tiroid hastalığın tanımlama açısından önemlidir. Bunlar;
1. TSH
2. FT4 (serbest T4)
3. FT3 (serbest T3)
TSH, tiroid hastalığı şüphesi olan hastada ilk bakılması gereken parametredir. Bu test, genellikle hipertiroidi ve hipertiroidi hastasının tanımlanmasını sağlar.
Azalmış TSH düzeyleri hipertiroidizmi işaret ederken, artmış TSH düzeyleri hipotiroidizmin göstergesidir. Çok nadir de olsa, bazı ilaçlar ve bazı tiroidle ilişkili olmayan hastalıklar da TSH düzeylerinin değişmesine neden olabilir.
Normal olmayan TSH düzeyi varlığında FT3 ve FT4 tiroid hormon düzeylerine bakmak gerekir. Azalmış TSH düzeyi ile birlikte artmış FT3 ve(veya) FT4 düzeyleri hipertiroidizmi işaret eder. Bunun tam tersi durum, yani artmış TSH düzeyi ile birlikte azalmış FT4 ve(veya) FT3 düzeyi hipotiroidizmde söz konusudur.
Tiroid hormon bağlayıcı protein
Tiroid hormonlarının bir kısmı kan dolaşımında tiroid hormonlarını bağlayan proteinlere bağlanarak taşınırlar. Doku düzeyinde etkin olan hormonların, bu proteinlere bağlı olmayan, serbest T3 (FT3) ve serbest T4 (FT4) olarak adlandırılan hormonlar olduğuna inanılmaktadır. Doğumda ya da doğum kontrol hapları kullanımında toplam tiroid hormon düzeyleri artsa da FT3 ve FT4 düzeyleri normal düzeylerde kalır.
Tiroid ultrasonografisi
Ultrasonografi, ses dalgaları ile görüntü elde edilen görüntüleme yöntemidir. Tiroid hastalıklarının tanımlanmasında yardımcı olan en etkili yöntemlerden biridir. Tiroid bezi ultrasonografisi bize özellikle bezin boyutları, şekli ve varsa nodülün ya da nodüllerin büyüklüğü ve yapısı hakkında bilgi verir.
Radyoaktif iyot ve tiroid sintigrafisi
Tiroid hormonu üretimi için tiroid bezi iyot adı verilen maddeye ihtiyaç duyar. Laboratuar koşullarında, tanı ve tedavi amacıyla verilen ‘radyoaktif iyot’ ise aynen doğal iyot gibi tiroid bezi tarafından tutulur ve kullanılır. Tiroid bezindeki sorunu ortaya koymak için kullanılan radyasyon dozu düşük olduğu için güvenilir bir yöntem olarak kabul edilmektedir. Ancak yine de hamile ve çocuk hastalara uygulanmamalıdır. Bugün, tiroid bezini görüntülemek için radyoaktif iyota alternatif olarak tiroid sintigrafisi kullanılmaktadır. Sintigrafi, tiroid bezinin boyutları, şekli ve varsa mevcut nodülün doğasını hakkında bilgi verir.
Tiroid biyopsisi
Tiroid bezinin biyopsisi oldukça yaygın kullanılmaktadır. Özellikle tiroid bezinde tek nodülü olan hastalarda nodülün doğasını ortaya koymak açısından çok değerlidir. Bu yöntem ile ince uçlu bir iğne eşliğinde tiroid bezinin normal olmayan kısmına girilerek mikroskopik boyutta hücreler örnek amacıyla alınır. Alınan örneği inceleyen patoloji hekimi, tiroid hastalığının varlığını araştırır. Bu işlem basit, hızlı, ağrısız olduğu gibi tiroid hastalığın tanısında oldukça etkindir. Her ne kadar cerrahi, tiroid nodül doğasını kesin olarak ortaya koyan yöntem ise de, biyopsi %85-90 oranında nodülün karakteri (iyi huylu – kötü huylu = kanser) konusunda fikir verir. Ancak şunu da unutmamak gerekir; tiroid biyopsisinin başarısını biyopsiyi yapan ve biyopsi örneğini inceleyen kişilerin deneyimi belirler.